Małżonek nie zgadza się na rozdzielność majątkową – czy coś można z tym zrobić?

Rozdzielność majątkowa – co, gdy małżonek się nie zgadza?

Najpopularniejszym systemem majątkowym jest wspólność małżeńska. Nie powinno to dziwić, w końcu jest ona ustanawiana niejako z automatu z chwilą zaślubin, chyba że strony zawarły wcześniej inną umowę majątkową. Co więcej, w większości wypadków nie ma potrzeby ingerować w ustawowy ustrój. Oboje małżonkowie zarabiają, dzielą się obowiązkami po połowie, konsultują ze sobą poważniejsze wydatki i co najważniejsze, ufają sobie nawzajem.

Może jednak dojść do takich sytuacji, kiedy owe zaufanie się osłabi, a zachowanie jednego z małżonków będzie na tyle ryzykowne czy nierozważne, że dla zabezpieczenia interesów rodziny warto wprowadzić rozdzielność majątkową. Zazwyczaj jednak strona odpowiedzialna za taki stan rzeczy nie widzi w sobie winy i nie zgadza się na wprowadzenie odrębnych majątków.

Jeżeli małżonkowie nie są w stanie dojść do porozumienia, zadecydować może sąd. Zgodnie z art. 52 § 1 KRO z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Oznacza to, że w sytuacji, gdy małżonek nie zgadza się na ustanowienie rozdzielności majątkowej umownej, należy wystosować do sądu odpowiedni pozew.

Przymusowa rozdzielność majątkowa – tylko z ważnych powodów

Ustanowienie przymusowej rozdzielności majątkowej przez sąd jest instytucją, którego stosowanie jest ograniczone. Ustawodawca uznał, że nie może pozwolić, aby każdy zainteresowany mógł skorzystać z omawianego rozwiązania. Ograniczenie przy ustanawianiu rozdzielności ma na celu chronić interesy małżonka słabszego ekonomicznie, szczególnie gdy przyczynia się do zaspokajania potrzeb rodziny osobistymi staraniami poprzez wychowanie dzieci i pracę we wspólnym gospodarstwie domowym. Gdyby każdy z partnerów mógł samodzielnie decydować o ustroju małżeńskim, w wielu wypadkach małżonek zarabiający więcej mógłby nadużywać swoją pozycję finansową wobec partnera.

Zatem, aby sąd mógł orzec rozdzielność, muszą wystąpić ważne powody. Przez takie „ważne powody” należy rozumieć zaistnienie sytuacji pociągającej za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków lub całej rodziny. Wśród najczęściej występujących ważnych okoliczności wymienia się separację faktyczną (nie tą orzeczoną przez sąd), jeżeli uniemożliwia małżonkom współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym.

Nie tylko jednak separacja faktyczna będzie uzasadniała orzeczenie przez sąd o przymusowej rozdzielności majątkowej. Wśród innych częstych powodów możemy wymienić:

• uporczywy brak przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny (długoletnie bezrobocie, przy jednoczesnym braku jakiejkolwiek inicjatywy do podejmowania się pracy w gospodarstwie domowym);
• zaniedbywanie obowiązków względem rodziny;
• brak starań o powiększenie lub utrzymanie stanu majątku wspólnego;
• lekkomyślne zarządzanie składnikami majątku wspólnego, np. przeznaczanie całego wynagrodzenia na swoje hobby, przy jednoczesnym przerzucaniu obowiązku utrzymania rodziny na drugiego małżonka;
• dokonywanie szczególnie ryzykownych operacji finansowych zagrażających materialnym podstawom bytu rodziny, np. nieumiejętne granie na giełdzie środkami pochodzącymi z oszczędności małżonków;
• samodzielne zaciąganie zobowiązań obciążających majątek wspólny;
• trwonienie majątku wspólnego na skutek hulaszczego trybu życia, alkoholizmu, narkomanii, hazardu, rażącej niegospodarności.

Jak widać, sytuacji, kiedy pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej będzie w pełni uzasadniony, jest całkiem sporo. Mimo to każda z powyżej wskazanych okoliczności nie ma charakteru powszechnego, a należy do tych z grupy marginalnych. Zachowanie małżonka musi być naprawdę rażące, aby sąd zdecydował się orzec o zastosowaniu omawianej instytucji.

Co trzeba zrobić, aby ustanowić przymusową rozdzielność majątkową?

Przymusową rozdzielność majątkową może ustanowić jedynie sąd. Należy to do jego wyłącznej kompetencji. Żaden z małżonków nie jest w stanie zrobić tego poprzez jednostronne oświadczenie woli. Aby jednak sąd mógł wyrokować w sprawie, niezbędne będzie sporządzenie pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej i skierowanie go do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego i nieletnich, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym ma jeszcze miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. W innym wypadku właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, jeżeli nie da się tego ustalić – sąd miejsca zamieszkania powoda.

Z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej może wystąpić każdy z małżonków. Oprócz nich czynną legitymację posiada również wierzyciel jednego z małżonków pod warunkiem, że uda mu się uprawdopodobnić, że zaspokojenie wierzytelności wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.

W wyroku sąd ustanawia rozdzielność majątkową oraz wskazuje na dzień ustania wspólności małżeńskiej. Ten drugi element jest o tyle istotny, gdyż od tej daty wszystko, co zostanie wypracowane przez małżonków, pozostaje wyłącznie w ich majątkach odrębnych. Zyskuje to na szczególnym znaczeniu, jeżeli jeden z małżonków posiada wierzycieli – od momentu określonego w orzeczeniu sądu, wierzyciel jednego z małżonków nie jest już w stanie prowadzić egzekucji z majątku wspólnego małżonków (bo taki już nie istnieje) oraz z majątku osobistego drugiego z małżonków.

W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.

Jakie są skutki przymusowej rozdzielności majątkowej?

Orzeczenie przymusowej rozdzielności majątkowej ma ten sam skutek co ustanowienie umownej rozdzielności. Zatem od momentu określonego w wyroku sądu, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed powstaniem omawianego ustroju, jak i ten nabyty później. Od tej pory także każdy z małżonków otrzymuje wyłączne prawo do zarządza swoim majątkiem odrębnym.

Jak wskazał Sąd Najwyższy, pod względem przedmiotowym nie ma między omawianymi rodzajami rozdzielności majątkowej żadnych różnic. Zarówno w wypadku umownego wyłączenia wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa, jak i w wypadku zniesienia tej wspólności przez sąd, między małżonkami ustaje wspólność ustawowa. Powstają odrębne, własne majątki małżonków, przy czym każdy z tych majątków obejmuje dotychczasowy majątek odrębny, udział w dotychczasowym majątku wspólnym oraz majątek nabyty od chwili powstania rozdzielności. Każdy z małżonków zarządza i rozporządza całym swoim majątkiem samodzielnie. Majątek poddany uprzednio wspólności ustawowej ulega podziałowi. (por. uchwała z dnia 30 maja 1996 roku, sygn. akt: III CZP 54/96).